De Historische Vereniging Zwijndrecht (HVZ) werd op 15 juni 1982 opgericht. In het boek Zwijndrechtse Wetenswaardigheden III (te koop in De Vergulde Swaen), uitgegeven ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de HVZ, beschrijft Kees Popijus ook de aanloop naar de oprichtingsvergadering. Als commissie (ad hoc) van de Raad voor Cultuur en Recreatie, organiseert de werkgroep "Oud Zwijndrecht" op 17 november 1981 een bijeenkomst om te onderzoeken of er voldoende draagvlak is om tot oprichting van een historische verenging te komen. Na een tweede bijeenkomst in februari 1982 vindt de feitelijke oprichting van de Historische Vereniging Zwijndrecht plaats op 15 juni 1982.

Nadat de vereniging in de eerste decennia na de oprichting en 'zwervend bestaan' leidde, werd in 2001 een eigen onderkomen gevonden in het pand De Vergulde Swaen aan de Rotterdamseweg 53-55, 3332AC Zwijndrecht. Het pand wordt door de gelijknamige stichting gehuurd van Woonkracht10 en de Stichting De Vergulde Swaen stelt dit vervolgens ter beschikking aan de HVZ. 

In De Vergulde Swaen organiseert de HVZ haar activiteiten, waarover op deze website informatie is te vinden. Een aantal voorbeelden zijn exposities, lezingen en workshops, wintervoorleesavonden en studieavonden. Tevens worden diverse publicaties uitgebracht. Ook zijn er een aantal werk- en interessegroepen.